هنر برای افراد نابینا؛ «به آثار نمایشی دست بزنید!»
خط بریل به‌عنوان یک ابزار بیانی حیاتی برای افراد نابینا به حق ستایش می‌شود. این خط مبتنی‌بر حس لامسه از بدو ایجاد در قرن نوزدهم میلادی، برای خواندن و نوشتن به میلیون‌ها نفر کمک کرده است. با این وجود، در سال‌های اخیر افراد نابینا و بینا با استفاده خلاقانه خود از خط بریل باعث پدیدار شدن ابعاد بیانی تازه‌ای در این خط شده‌اند. هنر یکی از مهم‌ترین دلایل به حقیقت پیوستن این دستاورد است.
نگاهی متفاوت به هنر
اغلب با تابلوهایی در گالری‌های هنری و موزه‌ها مواجهه می‌شویم که به ما اعلام می‌کنند «به آثار نمایشی دست نزنید». با این که این دستورات نقش مهمی را در نگهداری از اثر نمایشی ایفا می‌کنند، اما آن دسته از افرادی را که نمی‌توانند اثر هنری را مشاهده کنند، از لذت تجربه آن محروم می‌کنند – یا حداقل این لذت را به تجربه ثانویه خوانش توضیحاتی درباره آن اثر هنری محدود می‌کنند. کمبود آن دسته از هنرهای تجسمی که به دیدگاه افراد نابینا توجه داشته و در نظر داشته باشند که چگونه دیدگاه‌ها می‌توانند بخشی از خود هنر باشند، به شدت محسوس است.
اشک شوق اثر روی ناچوم[1]
با این وجود، خوشبختانه در حال حاضر برخی از هنرمندان در حال روی آوردن بخ خط بریل به‌عنوان مدیومی برای نمایش دیدگاه‌ها و تجربیات جامعه نابینایان هستند. فرم مبتنی بر حس لامسه در خط بریل نه‌تنها افراد نابینا را به ایجاد ارتباط با اثر هنری از طریق لمس کردن آن تشویق می‌کند – و در نتیجه باعث دگرگونی فرم‌های عادی هنر تجسمی می‌شود – بلکه می‌تواند راه‌های خلاقانه‌ای را به‌منظور مجسم کردن خط بریل برای بازدیدکنندگان بهره‌مند از بینایی ارائه کند.
روی ناچوم، نقاش و هنرمند تجسمی شناخته‌شده بینا، نمایشگاهی با نام «نابینا» را با هدف تلفیق نقاشی و خط بریل برگزار کرد. نقاشی‌ها تصاویر سورئالی از یک جهان فانتزی هستند و اشعار با الهام از نقاشی‌ها و به کمک خط بریل در آن‌ها آمیخته شده‌اند. این کار تلاشی برای «سنجش میزان اعتماد ما به آنچه می‌بینیم و وادار کردن بازدیدکنندگان مختلف برای تغییر ادراک آن‌ها از یک اثر هنری به‌وسیله درگیر کردن حس لامسه» است. ویجایا چاوهان[2] با استفاده از سفال، سرامیک، چوب، فلز و سنگ مجسمه‌هایی منقوش به خط بریل می‌سازد. او با الهام گرفتن از گفت‌وگوهایی که چند سال پیش با هم‌خانه‌های نابینای خود داشته است و با هدف «ایجاد دیالوگ با بیننده» به‌سراغ این پروژه رفته است.
یک مجسمه از ویجایا چاوهان
پروژه‌هایی هم به‌دنبال وارد کردن هنر بریل به فضاهای عمومی هستند؛ هنر گرافیتی یکی از راه‌های دستیابی به این هدف است. یکی از اولین جشنواره‌های هنرهای خیابانی برای جامعه نابینایان، پروژه هنری بریل در روسیه از اشیایی با نمادهای بصری و نوشته‌هایی به خط بریل استفاده شد که درباره دستاوردهای افراد نابینا در زمینه‌های مختلف زندگی می گوید – مانند میخائیل پوژیدایف[3]، دانشمندی از شهر تومسک که بینایی خود را از دست داده و توانسته است یک سیستم عامل برای افراد نابینا اختراع کند و ری چارلز[4] که برنده ۱۷ جایزه گرمی است. همچنین در این پروژه از بازدیدکنندگان نابینا و بینا دعوت شد تا با استفاده از برچسب‌هایی که دارای حروف الفبای خط بریل هستند و به کمک الفبای سیریلیک، آثار هنری بریل خود را خلق کنند. در کشور هند، دانشجویان دانشگاه جاداوپور[5] کلکته یک پروژه گرافیتی بریل با نام «The Graffiti Joint» را راه‌اندازی کردند که درباره «فرودستان» است. ایشان چاکرابورتی[6]، هماهنگ‌کننده نابینای این پروژه اشاره می‌کند که «هدف گرافیتی به‌عنوان یک فرم هنری، شروع دیالوگ درباره مسائل مختلف است» و این‌که «گرافیتی بریل در این زمینه بسیار موثر است، زیرا امکان شکل‌گیری تعامل بین افراد نابینا و بینا را فراهم و این افراد را تشویق به تعامل می‌کند.»
به‌طور هم‌زمان، تلاش‌هایی نیز برای دسترس‌پذیرکردن جشنواره‌های هنری فعلی برای افراد نابینا انجام شده است. سیدانت شاه[7]، معمار فعال در مسائل میراث فرهنگی و مشاور دسترس‌پذیری افراد دارای معلولیت[8]، در جشنواره هنری سرندیپیتی ایالت گوا[9] برای عکس‌ها یک فرم قابل لمس ایجاد کرد که باعث ارتباط مستقیم افراد نابینا با تصاویر می‌شد؛ تصاویری از تورهای ماهیگیری تا قایق‌ها که درک آن‌ها برای این افراد بدون استفاده از این فرم قابل لمس امکان‌پذیر نبود. او در اماکن دیگری از جمله گالری قابل لمس آنوباو[10] در دهلی یا کاخ شهر جیپور[11] و موزه ملی کوالالامپور نیز از این رویکرد استفاده کرده است. جشنواره دوسالانه کوچی-موزیریس (KMB) در سال ۲۰۱۹ میلادی ۲۵ کتاب بریل را که به‌منظور کمک به بازدیدکنندگان نابینا طراحی شده بودند، با هدف همراهی با موضوع اصلی این جشنواره دوساله، یعنی فراگیری و همه‌پذیری، به نمایش گذاشت.
هنر در حال تکامل، خط بریل در حال تکامل
هنرمندان راه‌های خلاقانه جدیدی را برای استفاده از خط بریل در زندگی روزمره خود پیدا کرده‌اند. به‌عنوان مثال، زبان نشانه‌گذاری موسیقی بریل (یا BMML) موسیقی نوشته‌شده را به شکل یک پایگاه داده ساختارمند و قابل جستجو سازماندهی مجدد می‌کند و موسیقیدانان نابینا می‌توانند در آن با استفاده از خوانشگر موسیقی بریل (BMR) نوت‌های موسیقی را بخوانند. BMR به یک موسیقیدان نابینا کمک می‌کند تا مثل موسیقیدانی بینا، برگه نوت‌های موسیقی را با صدا اجرا و نشانه‌گذاری‌هایی مانند نحوه انگشت‌گذاری را به آن اضافه کند. طراح این پروژه که کوسوکه تاکاهاشی نام دارد، حروف بصری و حروف قابل لمس را در یک فضای واحد با یکدیگر تلفیق و خطی ترکیبی به نام بریل نیو[12] ایجاد کرده است که هر کسی می‌تواند آن را بخواند. طرح فعلی مورد استفاده در الفبای بریل به‌عنوان چارچوبی برای متن بصری هم‌پوشان عمل می‌کند و در عین حال به آموزش افرادی که می‌توانند معادل‌های خط بریل را بررسی کنند، کمک می‌کند.
تبدیل بریل به هنر
قدرت – و زیباییِ – هنر در توانایی آن برای بیان طیف وسیعی از افکار و احساسات به کمک روش‌های مبتکرانه و تقویت جنبه‌های فکری تازه با استفاده از آنچه در زندگی روزمره با آن مواجه می‌شویم، نهفته است. هنر همیشه یک روزنه شگفت‌انگیز برای هر یک از تخیلات ما است. بنابراین، تبدیل کردن خط بریل به یک مدیوم هنری این خط را وارد زندگی روزمره ما می‌کند و اجازه نمی‌دهد که با آن مانند مدیوم اسرار‌آمیزی رفتار شود که تنها اندک افرادی از آن بهره می برند. همان‌طور که افراد بینا می‌توانند مداد یا خودکاری را بردارند و روی کاغذ طرحی بکشند یا آن را خط‌خطی کنند، افراد نابینا هم می‌توانند با استفاده از یک نویسنده بریل یا یک تخته و قلم طراحی کنند! این کار روش سرگرم‌کننده‌ای برای آموزش خط بریل در کنار آموزش مفاهیمی مانند فضا، فرم، دیدن با هر دو دست، آشنا شدن با نقشه‌ها، جداول و تمامی طرح‌های ضروری برای آموزش جامع به کودکان هم هست.
ما در تینکربل لبز[13] پتانسیل خط بریل را به‌عنوان یک مدیوم سرگرم‌کننده میشناسیم و ابزار و مواد آموزشی خود را در (دستگاه) Annie ایجاد کرده‌ایم تا دانش‌آموزان جوان را به مشارکت در روش‌های خلاقانه ترغیب کنیم. خط بریل می‌تواند یک مدیوم متقابل میان هنرمندان و مخاطبان نابینا و بینا، یک ابزار خلاقانه و منبعی برای سرگرمی باشد. فقط به کمی تخیل نیاز است.
نویسنده: پرم سیلوستر
لینک به متن به زبان اصلی: The Creativity in Braille: Art for the Visually Impaired