نگاهی به تاریخچه زبان اشاره
زبان اشاره به عنوان یک ابزار ارتباطی برای افراد ناشنوا به صورت طبیعی شکل گرفت. زبان اشاره یک نظام ارتباطی دیداری- حرکتی و غیر آوایی است. این زبان در طول زمان به یک وسیله یکپارچه و کارآمد برای انتقال اطلاعات، افکار و احساسات تبدیل شد. با گذر زمان، زبان اشاره همراه با جوامع ناشنوا توسعه پیدا کرده و به عنوان یک اصلیت فرهنگی شناخته شده است. در حال حاضر استفاده از زبان اشاره و دسترسی به آن، یک حق برای دسترسی در بسیاری از جوامع شناخته می‌شود. بسیاری از افراد، فرض می‌کنند که زبان اشاره‌ای واحد در سرتاسر جهان وجود دارد، در حالی که هر کشور زبان اشاره خود را دارد که زبانی مستقل از زبان گفتارهای رایج آن سرزمین است.
از چه زمانی زبان اشاره وجود داشته است؟
از آنجایی که همواره در همه تمدن‌ها افراد ناشنوا زندگی می‌کردند، از زمانی که جوامع انسانی شکل گرفتند، زبان اشاره وجود داشته است. با این حال داده‌های تاریخی بسیار محدودی از آن وجود دارد. شاید بتوان گفت، شاره‌هایی که بین افراد شکل گرفته به نوعی اشاره خانگی (اشاره قراردادی بین دونفر یا چندنفر) بوده است.
تقریبا غیرممکن است که بدانیم اولین فرد ناشنوا در کجا و چه زمانی در تاریخ از زبان اشاره برای برقراری ارتباط استفاده کرده است. اولین اسناد مکتوب زبان اشاره از یونان باستان به دست می‌آید. در قرن پنجم پیش از میلاد مسیح، افلاطون فیلسوف در کتاب کراتیلوس می‌گوید: « اگر ما نه صدا داشتیم و نه زبان و با این حال می‌خواستیم چیزها را با یکدیگر به اشتراک بگذاریم، آیا مانند آنهایی که در حال‌حاضر بی‌زبان ( در توصیف فرد ناشنوای زمان خود) هستند، نمی‌کوشیم معنای خود را با دست، سر و بدنمان نشان دهیم؟»
با توجه به نقاشی‌های دیواره‌های غارها که پیا‌م‌ها را به شکل تصویری نشان می‌دهد، این فرضیه شکل گرفت که انسان‌های غارنشین که از زبان گفتاری استفاده نمی‌کردند، ممکن است از یک زبان اشاره استفاده کرده باشند. استفاده از نقاشی، حرکت‌های بدنی و بعضی آواها از راه و روش‌های ارتباطی بوده است. ژست یا gesture شامل حرکات دست و بازو و صورت است که به صورت قراردادی بین افراد شکل می‌گیرد و پیچیدگی‌های زبان اشاره را ندارد. برای مثال شانه بالا انداختن، یک ژست برای بیان ندانستن انتخاب شده است. نمی‌توان زبان اشاره را به سادگی ژست تعبیر کرد، زبان اشاره شامل دستور زبان و سایر ویژگی های زبانی می‌شود.
انواع زبان‌های اشاره در جهان
زبان اشاره نه تنها یکپارچه نیست بلکه در سطح جهان، انواع زیادی از آن وجود دارد. به عنوان مثال، زبان اشاره آمریکایی (ASL)، زبان اشاره بریتانیایی (BSL)، و زبان اشاره ایرانی(اشارانی)، زبان اشاره ژاپنی، زبان اشاره ترکی و زبان اشاره برزیلی. توجه به این نکته باید جالب باشد که علیرغم اینکه زبان گفتاری در کشورهای آمریکا و انگلیس، زبان انگلیسی است اما زبان‌های اشاره آن‌ها بسیار متفاوت است. این نشان می‌دهد که زبان اشاره، دستور زبان و قاعده مستقلی از زبان گفتاری دارد.
زبان اشاره در ایران
براساس تحقیقات نویسندگان کتاب ناشنوا، دهه۱۳۰۰آغاز شکوفایی و به رسمیت شناختن ناشنواها و زبان اشاره بوده است. سال ۱۳۰۳آموزش و پرورش ناشنوایان به صورت رسمی آغاز شد. برای اولین بار در سال ۱۳۰۷ قوانین مدنی با نام ناشنوا و زبان اشاره شروع به کار کردند. قبل از گردهمایی ناشنوایان در مدارس ناشنوا و ترویج زبان اشاره، مردان ناشنوا در قهوه‌خانه، زورخانه‌ها و بازار گردهم می‌آمده‌اند که این اجتماعات به شکل‌گیری ساختار زبان اشاره ایرانی کمک کرده است.
در سال ۱۳۰۳ جبار باغچه‌بان، بنیان‌گذار نخسین مدرسه ناشنوایان در تبریز، «الفبای گویا» را بنیان نهاد که تا امروز برای هجای دستی در زبان اشاره ایرانی کاربرد دارد. آثار ذبیح بهروز، پژوهشگر برجسته زبان و فرهنگ فارسی هم در جهت آموزش به ناشنوایان بسیار تاثیر گذار بوده است.
تحقیقات زبان‌شناختی دربارۀ زبان اشارۀ ایرانی از سال ۱۳۸۴آغاز شده است و مستندسازی آن در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی حال انجام است.